“Fringe”, u prevodu nešto poput “Na rubu”, serija za koju vjerovatno niste čuli (a ako jeste, onda ste jedni od rijetkih), je svoju premijeru doživjela davne 2008. godine. Nastala u produkciji televizijske kuće Foks (eng. Fox), baš kao i “Dosije Iks” (eng. The X-Files), sa kojom je često poređena, “Fringe” je malo remek-djelo koje, u vrijeme kada se prikazivalo, ama baš niko nije gledao.
Tih godina, od 2008. do 2012, bila sam posve sama u svojoj opsesiji, rođenoj vjerovatno iz dvije druge, ali ništa manje različite. Riječ je, naravno, o “Tvin piksu” (eng. Twin peaks), seriji na kojoj je dijelom zasnovana, te jednako kultnim “Izgubljenima” (eng. Lost), čiji je tvorac Džej Džej Ejbrams (J.J. Abrams), koji je, pored Aleksa Kurcmana (Alex Kurtzman) i Roberta Orsija (Roberto Orci), i ovdje dio autorskog tima. Ako poznajete i volite njegov rad, onda je “Fringe” serija baš za vas, ne samo zato što pričamo o jednom specifičnom i istančanom senzibilitetu i ukusu, nego i jer u domenu televizijskog programa Ejbrams možda nikada nije uspio napraviti nešto slično. Uzevši u obzir sve njegove autorske (televizijske) programe – “Felisiti” (en. Felicity), “Alias” (eng. Alias), “Alkatraz” (eng. Alcatraz), “Izgubljeni” – “Fringe” je, usudila bih se reći, jedina serija koja je zaokružena, u smislu da ima svoj jasan početak, odlučan, i što je možda još važnije, zatvoren kraj i koja na svim poljima uspijeva opravdati kreativne odluke svojih tvoraca. Sa lakoćom. Zbog svih tih stvari, a i nekih drugih, koje ćemo dalje u tekstu pobrojati, smatram da je “Fringe” jedno od njegovih najboljih autorskih djela.
U kratkim crtama, priča prati specijalnog FBI agenta Oliviju Danam (Ana Torv) koja sa svojim neobičnim timom, koji čine dr Volter Bišop (John Noble), briljantan i blago ludi naučnik čija je uža speciajlnost pseudo nauka, njegov jednako briljantni sin, Piter Bišop (Joshua Jackson), buntovnik koji zapravo nigdje ne pripada, Astrid Farnsvort (Jasika Nicole), Volterov asistent u laboratoriji, Filip Brojls (Lance Reddick), šef čeličnog lica i krava Džin, pokušava riješiti naizgled nerješivu seriju neobičnih događaja i ubistava.
1. Male sličnosti sa Tvin Piksom
Nije tajna da je poznati dvojac pisaca (Kurcman i Orsi) “Fringe”, odnosno koncept na kojem je zasnovan, svoju inspiraciju crpio iz Linčove (David Lynch) naučno-fantastične detektivske priče. Uticaj se najviše osjeti na prikazu tima naizgled nespojivih istražitelja, udruženih oko serije nadrealnih elemenata, a unutar jednako nadrealnog prikaza FBI-a. Udruživanjem snaga sa Džej Džej Ejbramsom, “Fringe” je dobio jednu novu notu, držeći se istovremeno iste mračne atmosfere, odražavajući tako neugodnu jukstapoziciju “Tvin Piksa” između takozvanog običnog svijeta i zastrašujuće tame koja živi negdje duboko ispod površine. Pored same atmosfere i sličnih tema kojima se bavi (iako nikada tako eksplicitno kao kod Linča), “Fringe” je bogat brojnim referencama na temu popularne kulture, a “Tvin Piksa” posebno: 3D naočale koje je za Voltera (John Noble) napravio njegov dobri prijatelj “Doktor Džakobi iz države Vošington” ili naziv epizode “Northwest Passage”, naziv koji je Linč originalno koristio umjesto Tvin Piksa, da nabrojimo samo nekoliko.
2. Mitologija i baziranje u realnosti izrazito stripovske priče
U prvoj godini i ranim počecima, “Fringe” se u svojoj strukturi nije posebno razlikovao od “Dosijea Iks”. Bio je to jedan sasvim solidan procedural sa daleko zanimljivijim timom i još zanimljivijim slučajevima koji, za razliku od “Dosijea”, nije imao apsolutno nikakve veze sa vanzemaljcima i dubokim svemirom. Sve je, zapravo, bilo podređeno čovjeku, njegovom intelektu, nauci i potencijalnim opasnostima koje iz nauke mogu proisteći. Kako je vrijeme odmicalo, tako je i sama serija postajala hrabrija, dostižući neophodnu samouvjerenost, što je rezultovalo u povećanju kvaliteta koji je, za razliku od većine drugih serija, svoj vrhunac doživio u posljednjim sezonama. Prateći ovu promjenu, serija je iz procedurala postepeno prešla u seriju jake mitološke pozadine, čiji su likovi, sa svakom novom sezonom, postajali obliji i zanimljiviji. I dalje se zadržavajući na pojedinačnim slučajevima, razvojna nit koja je zametnuta u prvoj sezoni, u trenutku kada njena mitologija konačno počne dobijati svoje prve obrise, što se desi u sedmoj epizodi “U kojoj upoznajemo gospodina Džounsa”, će se vremenom provlačiti i postajati sve deblja, zatvarajući u finalu pete sezone puni krug, inherentno neodvojiv od svojih ranih početaka. U “Fringe-u” sve ima smisla, iako se na prvi pogled možda i ne čini tako.
U odnosu na “Dosije Iks”, svog prethodnika, “Fringe” je, iako fiktivan, ipak nešto malo jače utemeljen u realnosti. Upravo taj balans, stvoren između realnog i nadrealnog, jeste ono što ga čini tako neodoljivim. Sa jedne strane, riječ o prilično preciznom predviđanju budućnosti, odnosno jedne od potencijalnih budućnosti, što u velikoj mjeri zavisi od pravca u kojem će nauka danas otići, a sa druge o fiktivnom svijetu koji postoji samo u našoj mašti. Dehumanizacija, kojom se “Fringe” u svojim kasnim sezonama intenzivno bavi, je samo jedan od tih elemenata (utemeljenih u relanosti), jer je nastala kao rezultat naše konstantne želje za napretkom i evolucijom. Koliko daleko nauka može otići i šta će nam to donijeti jeste tema svih pet sezona koliko “Fringe” traje.
3. Volter Bišop
Nekoliko je razloga zašto Volter Bišop pripada listi najbolje osmišljenih i napisanih likova u istoriji televizije. Volter, kojeg igra fantastični Džon Nobl, je prije svega otjelotvorenje opšteg društvenog stava od kojeg “Fringe” ne pravi otklon, nego se njime bavi iscrpno, sistematično i u detalje. Riječ je o preispitivanju pozicije genija unutar jednog uređenog društvenog sistema, u ovom slučaju američkog. Tretirajući ga kao genija, što Volter jeste, dajući mu istovremeno (naizgled) neobične osobine kako bi se njegova genijalnost i nepripadnost svijetu samo dodatno podebljala i utvrdila, “Fringe” iz sezone u sezonu postavlja pitanje šta se unutar jednog zacrtanog poretka, u kojem svi imaju svoje unaprijed podijeljene uloge, desi sa ljudima koji su daleko ispred svog vremena? Na koji način se njihov specifični genij može i treba tretirati i kakvu ulogu, za čovječanstvo, ima priroda njegovog bića? Dihotomija i polarnost između dobra i zla, često prouzrokovana i determinisana našim ličnim izborima i slobodom volje, koja se ovdje reflektuje kroz dvije paralene realnosti i naše egzaktne dvojnike, ali ipak pomalo različite, česta je tema serije u cjelosti, kao i njenih epizoda u pojedinosti. U njenom centru stoji Volter, kao fokusna tačka, početak i kraj svijeta kakvog u “Fringe-u” poznajemo. Sa jedne strane, riječ je o našem Volteru, blesavom, začudnom, dragom, beskrajno zabavnom, šarmantnom, često najpametnijoj osobi u sobi i govoto uvijek jedinoj pod uticajem nekog teškog narkotika, obično LSD-a u kojem beskrajno uživa. Naš Volter je takav jer se u nekom trenutku u životu, shvativši da se pretvara u oholog ego manijaka, odlučio na drastičnu mjeru uklanjanja dijelova sopstvenog mozga, čin koji će na duge staze od njega napraviti skromniju i umiljatiju osobu. Sa druge strane, imamo Volterovu suprotnost, ludog, beskrupuloznog naučnika koji se ne libi ničega zarad postizanja cilja i lične dobiti, bilo da se radi o eksperimentisanju na djeci, žrtvovanju sopstvenog sina ili potpunog uništenja jednog kompletnog svijeta. Pogravajući se tako sa ovim idejama, primjenjujući ih čas na jednog, čas na drugog lika koji predstavljaju dva naličja jednog novčića, Volter postaje metafora, simbol svih genijalaca koji su živjeli i za nauku i progres čovječanstva davali svoje živote. U vremenu kada smo okruženi pojedincima koji u 21. vijeku i dalje odbijaju da prihvate postojanje klimatskih promjena ili činjenicu da je planeta Zemlja okrugla, te da se okreće oko sopstvene ose, “Fringe” iznova postaje relevantan i posve aktuelan. Njegove teme su univerzalne, a lik koji bi trebalo da ih personifikuje i prenese publici je jedan od rijetkih sa kojim se bez imalo muke možemo poistovijetiti i povezati.
4. Ljudska dimenzija
Uprkos čestom pseudo-naučnom žargonu, gnusnim, uznemirujućim scenama i povremenim epizodama koje, za vaš ukus, možda ne rade ništa za priču, čitav “Fringe” se zapravo suštinski svodi na jedno jedino pitanje: Šta je to što nas čini nama? Svaka čudna instanca, svaki čudni događaj koji tim istražuje ili novi svijet sa kojim se susreće odnosi se i bavi se isključivo pitanjem linije demarkacije koja ljudsko biće odvaja od zvjeri i slobodom volje koju posjedujemo, slobodom koja nas na poslijetku oblikuje u ljude koji danas jesmo. Šta da sam umjesto desno skrenuo lijevo? Ili da sam rekao ne umjesto da? Da sam izabrao drugačije, ko bih bio sada? Ljepota “Fringe-a” je što daje odgovore na sva ova pitanja.
Za kraj, ako volite naučnu-fantastiku, dobru priču i još bolji humor, “Fringe” je serija sa kojom sigurno nećete pogriješiti. Iako je prošlo skoro deset godina od njene premijere, vizuelni efekti, kao i svi drugi tehnički aspekti koji je čine, su, bez preuveličavanja, i dalje na toliko zavidnom nivou da eventualne nedostatke i “zastarjelost” nećete ni primijetiti. Ako tome dodamo putovanja kroz vrijeme, paralelne svjetove, dvojnike, misteriozne slučajeve, Pitera, Oliviju, Voltera i Brojlsa na LSD-ju, puta dva, zabava je apsolutno zagarantovana.
Najbolji citat: “He fell right in to her vagenda!”
Tekst napisala: Monika Ponjavić
Ocjena: 5/5
Monika Ponjavić je arhitekta, teatrolog, teoretičar audio-vizuelne umjetnosti i scenski dizajner. U slobodno vrijeme sadi baštu, spašava mačke i negoduje.
***ZABRANJENO JE PREUZIMANJE CIJELOG TEKSTA BEZ DOZVOLE REDAKCIJE. TEKST SE MOŽE PREUZETI DJELIMIČNO, UZ NAVOĐENJE IZVORA SA LINKOM NA SAJT SRPSKACAFE. SVAKO DRUGO PREUZIMANJE SMATRAĆE SE ZLOUPOTREBOM I PODLIJEŽE POKRETANJU TUŽBE.***
Besplatnu Android aplikaciju portala SrpskaCafe preuzmite ovdje.