Istorijat partija Srpske: SDS – Od pokreta do opozicije

Srpska demokratska stranka, najstarija parlamentarna stranka u Srpskoj zvanično je formirana na Petrovdan 12. jula 1990. godine u sarajevskoj Skenderiji pred više od 2 000 Srba iz cijele tadašnje Socijalističke Republike BiH.

Poslije uvođenja višestranačja u bivšoj SFRJ, i nakon što su u BiH već bile formirane Hrvatska demokratska zajednica BiH, kao hrvatska nacionalna stranka i promuslimanska stranka lažnog građanskog naziva Stranka demokratske akcije Alije Izetbegovića, koji je u komunističkoj Jugoslaviji bio u zatvoru zbog muslimanskog nacionalizma i svoje knjige “Islamska deklaracija”, političko organizovanje Srba u BiH bilo je prijeka potreba.

Formiranje SDS-a istovremeno se odvijala na dva fronta – u Sarajevu i tadašnjoj bosanskoj Krajini. Bivši potpredsednik RS Nikola Koljević kao svedok tog vremena u svojoj knjizi “Stvaranje Republike Srpske” pisao je upravo o tome da su se nacionalno osviješteni Srbi koji su prepoznali opasnost od muslimansko-hrvatske dominacije okupljali upravo oko Radovana Karadžića i grupe sarajevskih pjesnika među kojima su bili Rajko Petrov-Nogo, Todor Dutina, Vladimir Nastić, Branko Čučak…

Pokojni profesor Koljević u svojoj knjizi navodi i da je “mjesto za otvorene razgovore o srpskom nacionalnom pitanju” bio sarajevski Filozofski fakulteta na kome su predavali ugledni univerzitetski profesori i akademici Slavko Leovac, Milorad Ekmečić, Vojo Maksimović, Radovan Vučković, Aleksa Buha…

Svi oni su kasnije postali članovi Političkog saveta SDS-a u kome je bila okupljena srpska intelektualna elita tog vremena, a Aleksa Buha postao je ministar spoljnih poslova RS, da bi u prvim postratnim godinama nakon povlačenja Radovana Karadžića iz javnog života bio i na čelu SDS-a.

S druge strane, posao oko formiranja i organizovanja SDS-a u zapadnokrajiškim opštinama na sebe je preuzeo poljoprivredni inženjer Borivoje Sendić koji se u maju 1990. godine

Javnosti je manje poznato da se u najpoznatijem sarajevskom hotelu “Holidej in” samo noć uoči izborne skupštine SDS-a vodila žestoka rasprava da li će kandidat za predsjednika biti Karadžić ili mladi sarajevski pjesnik po imenu Vladimir Srebrov.

vratio iz Afrike gdje je radio i odmah prepoznao kakvo zlo se sprema politički potpuno neorganizovanom srpskom narodu. Sendić je prema sopstvenom priznanju iznesenom u knjizi “Od crvenog barjaka do dvoglavog orla” po povratku iz Afrike kao zakleti antikomunista otišao u Beograd u sjedište Demokratske stranke, gdje njegova upozorenja na opasnost koja se nadvija nad Srbima u BiH nije naišla ni na trunak razumijevanja.

Sendić u knjizi navodi da je razočaran odlučio da se vrati u Afriku, ističući da je istoga dana u Beogradu sasvim slučajno naletio na lidera Srba u Hrvatskoj i predsjednika SDS-a Jovana Raškovića kome je odmah rekao da Srbi u bosanskoj Krajini žele da se politički organizuju po uzoru na ono što je Rašković uradio u Hrvatskoj. Rašković je Sendića umjesto u Knin uputio u Drvar, gdje je već počelo političko organizovanje Srba, odnosno aktivnosti na formiranju SDS-a u BiH.

Karadžićeve i Sendićeve aktivnosti krunisane su na Petrovdan 1990. godine kada je u Skenderiji održana osnivačka skupština SDS-a. Za prvog čovjeka Inicijativnog odbora i kasnijeg predsjednika jednoglasno je izabran sarajevski ljekar Radovan Karadžić, a javnosti je manje poznato da se u najpoznatijem sarajevskom hotelu “Holidej in” samo noć uoči izborne skupštine SDS-a vodila žestoka rasprava da li će kandidat za predsjednika biti Karadžić ili mladi sarajevski pjesnik po imenu Vladimir Srebrov.

Na kraju je ipak odlučeno da Karadžić bude kandidat, dok je Srebrov izabran za predsjednika Mlade Bosne, kako se tada zvala Omladina SDS-a. Međutim, Srebrov je zbog ultranacionalizma veoma brzo došao u sukob sa vrhom stranke i isključen je iz SDS-a, posle čega je potpuno promijenio političku orijentaciju i tokom rata je ostao u muslimanskom dijelu Sarajeva, podržavajući građansku opciju. Preminuo je u Sarajevu 1999. godine.

Pored toga, liderstvo je nuđeno i uglednom srpskom intelektualcu i rektoru sarajevskog Univerziteta Nenadu Kecmanoviću koji je prema sopstvenom priznanju odbio tu čast. Kecmanović je stao na čelo Saveza reformskih snaga u BiH tadašnjeg saveznog premijera Ante Markovića i postao je i član Predsjedništva BiH u kome je bio svega par mjeseci, odnosno do jula 1992. godine. On je u jednom intervjuu objasnio da je “prihvatio da uđe u Predsjedništvo BiH pod uslovom da se uvede pravo veta kao garancija nacionalne ravnopravnosti, jer su zbog nedostatka tog mehanizma majorizovani srpski predstavnici Biljana Plavšićeva i Nikola Koljević napustili predsjedništvo”.

Govoreći o ponudi da stane na čelo srpskog nacionalnog pokreta u BiH, odnosno SDS-a, Kecmanović je rekao da je o tome razgovarao “sa ljudima iz vrha srpskog nacionalnog pokreta i uglednim sarajevskim intelektualcima koje je poznavao od ranije, po profesionalnoj, prijateljskoj ili porodičnoj liniji, kao što su nabrojani Ekmečić, Leovac, Koljević, Maksimović, Buha…”

– Oni su bili univerzitetski profesori, a ja sam bio rektor. Ponudili su da im stanem na čelo i to sam doživio kao nacionalno i političko priznanje, a ja sam podržao formiranje SDS-a kao odgovor na nacionalne stranke Muslimana i Hrvata. Nije im bilo pravo što sam odlučio da se angažujem u drugoj stranci, ali smo ostali u korektnim odnosima i povremenim kontaktima. U vrhu tog srpskog nacionalnog pokreta, u poređenju sa muslimanskim i hrvatskim, postojao je suficit istaknutih predratnih sarajevskih intelektualaca – ocenio je Kecmanović.

Umjesto Kecmanovića, za predsjednika SDS-a izabran je Radovan Karadžić koji je na toj poziciji, kao i na funkciji predsjednika RS na koju je imenovan u ljeto 1992. godine, bio do kraja juna 1996. godine kada se pod pritiskom međunarodnih faktora i pod teretom haške optužnice povukao iz političkog života i nestao iz javnosti. Karadžić se od istražilaca Haškog tribunala skrivao do 21. jula 2008. godine kada je uhapšen u Beogradu u kome je godinama boravio prerušen u iscjelitelja po imenu Dragan David Dabić.

SDS je pod Karadžićevim vodstvom na prvim višestranačkim izborima u jesen 1990. godine dobio plebiscitarnu podršku srpskog naroda u BiH i zajedno sa HDZ-om BiH i SDA ušao u prvu višestranačku Vladu BiH. Visoki funkcioner SDS-a Momčilo Krajišnik postao je predsjednik Skupštine BiH, a gore pomenuti kandidati SDS-a Biljana Plavšić i Nikola Koljević članovi Predsjedništva BiH.

Međutim, zbog stalnog preglasavanja i majorizacije legalno izabranih i legitimnih predstavnika srpskog naroda u institucijama BiH, poslanici SDS-a kojima je pristupila i nekolicina srpskih poslanika iz ostalih stranaka, 24. oktobra 1991. godine formirali su Skupštinu srpskog naroda u BiH. Oni su 9. januara 1992. godine proglasili Srpsku Republiku BiH koja je kasnije te godine preimenovana u Republika Srpska, a parlament u Narodna skupština RS.

Posle Karadžićevog povlačenja iz javnog i političkog života, na čelo SDS-a, odnosno na funkciju Predsjednika Predsedništva SDS-a došao je tadašnji šef diplomatije RS Aleksa Buha koji je na toj funkciji bio dvije godina, a zamijenio ga je nekadašnji funkcioner Saveza reformskih snaga i ministar zdravlja u nekoliko Vlada RS Dragan Kalinić. On je na čelo SDS-a došao 1998. godine kada je na čelu Vlade RS prvi puta bio Milorad Dodik, a vlast u Srpskoj od do tada neprikosnovenog SDS-a preuzela koalicija “Sloga”.

Pod Kalinićevim vodstvom, SDS se oporavio od prvog velikog raskola i udarca koji je ovoj stranci nanijela njena nekadašnja funkcionerka i bivša predsjednica SDS-a Biljana Plavšić izlaskom iz SDS-a i formiranjem Srpskog narodnog saveza.

SDS je u jesen 2000. godine slavio na opštim izborima na kojima su njegovi kandidati Mirko Šarović i Dragan Čavić postali predsjednik i potpredsjednik RS, a SDS osvojio 31 poslanički mandat u NSRS i ponovo ušao u Vladu RS na čijem čelu su do februara 2005. godine bilo funkcioneri njihovog koalicionog PDP-a Mladen Ivanić, pa potom Dragan Mikerević.

Poslije sječe kadrova SDS-a od strane tadašnjeg šefa OHR-a Pedija Ešdauna, 30. juna 2004. godine kada je zajedno sa pedesetak visokih funkcionera ove stranke zabranjem politički rad i Draganu Kaliniću, rukovođenje SDS-om preuzeo je tadašnji predsjednik RS Dragan Čavić.

Kalinić se povukao iz Beograda i nakon neuspješnog pokušaja da povrati uticaj u SDS-u, on je krajem januara 2010. godine isključen iz SDS-a, da bi u aprilu iste godine formirao Savez za demokratsku Srpsku, čiji kandidat za člana Predsjedništva BiH Rajko Papović na opštim izborima te godine je pomogao kandidatu SNSD-a Nebojši Radmanoviću da osvoji drugi mandat u toj instituciji i pobedi kandidata opozicije i lidera PDP-a Mladena Ivanića. Kalinić je trenutno na funkciji savjetnika predsjednika RS Milorada Dodika s kojim je svojevremeno vodio oštru političku borbu.

Dragan Čavić je na čelu SDS-a bio u njenom vjerovatno najtežem postratnom periodu kada je odlukama visokog predstavnika, ovoj stranci bio blokiran račun i zabranjeno finansiranje.

Nakon što je u martu 2006. godine, PDP izašao iz skupštinske većine i uskratio podršku Peri Bukejloviću, prvom SDS-ovom premijeru posle Gojka Kličkovića, Dragan Čavić je kao predsjednik RS mandat za sastav Vlade RS dao šefu SNSD-a Miloradu Dodiku. Na redovnim izborima u oktobru 2006. godine SDS je doživeo pravi krah, a odgovornost za to je pala na Čavića kome stranka nikada nije oprostila ni davanje mandata Miloradu Dodiku.

U ljeto 2007. godine poslije burne sjednice Glavnog odbora SDS-a, Čavić je izgubio podršku unutar stranke i podnio je ostavku na mesto predsjednika. U decembru 2008. godine i zvanično je napustio SDS, a polovinom januara 2009. godine formirao je Demokratsku partiju koja se kasnije ujedinila sa NDS-om Krste Jandrića u Narodni demokratski pokret.

Na čelo SDS-a poslije Čavića je došao njegov dotadašnji zamjenik Mladen Bosić koji je na čelu SDS-a bio do novembra 2016. godine. Za skoro osam godina na čelu SDS-a, Bosić je ostvario izbornu pobjedu na lokalnim izborima 2012. godine na kojima je SDS sa svojim koalicionim partnerima uzeo vlast u četrdesetak opština, a na opštim izborima 2014. godine uz podršku SDS-a za člana Predsjedništva BiH izabran je tadašnji lider PDP-a Mladen Ivanić i SDS je od tada dio vladajuće većine na nivou BiH.

Poslije katastrofalnog rezultata na prošlogodišnjim lokalnim izborima, Bosić je podnio ostavku na mjesto predsjednika, a za lidera najstarije srpske stranke s ove strane Drine izabran je Vukota Govedarica.

Važno je napomenuti da je ovu stranku poslije posljednjih opštih izbora 2014. godine napustio znatan broj funkcionera, prije svih poslanika u NSRS. Među njima su Nenad Stevandić i Slavko Dunjić koji su formirali Ujedinjenu Srpsku, zatim Darko Banjac koji je prešao u DNS, potom Zlatko Maksimović koji je formirao stranku pod nazivom Uspješna Srpska i koji je na prošlogodišnjim lokalnim izborima zamalo pobijedio neprikosnovenog gradonačelnika Bijeljine i potpredsjednika SDS-a Miću Mićića. SDS je napustila i poslanik iz Doboja Simuna Žakula, ali ona se nije priključila nijednoj političkoj partiji.

Srpska demokratska stranka kroz godine

– Prvi predsjednik SDS-a Radovan Karadžić na toj poziciji je bio od osnivanja ove stranke 12. jula 1990. godine, pa do povlačenja iz javnog života u ljeto 1996. godine.
– Karadžića je na čelu SDS-a zamijenio Aleksa Buha koji je rukovodio strankom do ljeta 1998. godine.
– Poslije Buhe, lider SDS-a je postao Dragan Kalinić i na čelu stranke je bio dok mu Pedi Ešdaun nije zabranio politički rad krajem juna 2004. godine.
– Dragan Čavić je na čelu SDS-a bio do ljeta 2007. godine kada je podnio ostavku na tu funkciju.
– Mladen Bosić je bio lider SDS-a od Čavićevog odlaska sa čela stranke. Novi četvorogodišnji mandat za rukovođenje strankom dobio je na izbornoj skupštini u aprilu 2011. godine, a potom i u maju 2015. godine kada je pobijedio protivkandidata Miću Mićića. Bosić je u novembru prošle godine podnio ostavku na mjesto predsjednika SDS.
– Vukota Govedarica je aktuelni predsjednik SDS-a, a prema stranačkom statutu redovni unutarstranački izbori u ovoj stranci trebali bi da budu poslije opštih izbora 2018. godine, najvjerovatnije u proljeće 2019. godine.

Darko Momić

Besplatnu Android aplikaciju portala SrpskaCafe preuzmite ovdje.