Nakon silne prašine koja se podigla zbog fotografija pripadnika organizacije „Srbska čast“ u Narodnoj skupštini Republike Srpske, jedno pitanje ostalo je u sjenci dileme da li je, u njihovom slučaju, riječ o paravojnicima ili humanitarcima.
Nije riječ o logičnoj nedoumici – zašto su burne polemike uslijedile tek poslije mjesec dana od famozne posjete, već o činjenici da RS već godinama u parlamentu nema ni krajnju desnicu, dakle formalne istomišljenike nabildanih i istetoviranih, novopečenih „selebritija“, ali ni radikalnu ljevicu, kao antipod ovakvom „pogledu na svijet“.
U vrijeme dok etablirani politički analitičari zapadne hemisfere zabrinuto raspravljaju o talasu desnog i lijevog populizma koji je preplavio Evropsku uniju i Sjevernu Ameriku, ne bi bilo ekscentrično da se i RS suočava sa rastom popularnosti ovakvih opcija. Ali, na stranačkoj sceni, njih nigdje nema na vidiku, iako ne treba biti naročito verziran pa primjetiti da su i izrazita nacionalna retorika i nagalašena socijalna orijentacija „roba“ koja bi u ovdašnjem biračkom tijelu imala prođu.
Anarhistički samit na Zelenkovcu
Malo je poznato da je na krajnjoj ljevici u RS svojevremeno zaživio embrion anarhizma, mada, po definiciji, unutar ove ideje, koja je protiv svake države, nema interesovanja za nastup na izborima. Na džez festivalu u Zelenkovcu kod Mrkonjić Grada čak je 2000. održan anarhistički skup sa oko 100 učesnika iz čitavog regiona.
Međutim, repriza u ljeto 2004. nije bila uspješna, pošto su se prisutni podijelili na dvije frakcije – entuzijaste i hedoniste. Ako je suditi po internet forumima tog doba, gdje su uslijedile višednevne prepirke, prva struja bila je sklonija čitanju napredne literature uz logorsku vatru, dok su drugoj ekipi više odgovarali alkohol i „slobodna ljubav“ po okolnim livadama i žbunovima.
Radomir Nešković, profesor Fakulteta političkih nauka u Banjaluci, smatra da su sve stranke vlasti i opozicije izgubile ideologiju i da je to ključni faktor zbog kojeg u aktuelnom političkom ambijentu u RS nema ovakvih „disonantnih tonova“.
– Zato danas u Srpskoj, u suštini, nemamo ni ljevicu, ni desnicu. Svi se vrzmaju oko centra i govore o Dejtonskom sporazumu, evropskim integracijama i sličnim temama, karakterističnim za tu glavnu struju. Lišene ideoloških obilježja, ključne partije su sada praktičnije i više zainteresovane za skupštinsku matematiku, nego za nekadašnje povode za polarizaciju – kaže Nešković za Srpska Cafe.
On je skeptičan prema mogućnosti da dođe do promjena u RS i da tvrda nacionalna desnica i oštra antikapitalistička ljevica zasjednu u skupštinske klupe. Naš sagovornik vjeruje da za to postoje veće šanse u Federaciji BiH, nego u Srpskoj.
– U drugom entitetu, Socijaldemokratska partija ima kapacitet da, u izvjesnoj mjeri, bude ventil za socijalno nezadovoljstvo. Međutim, političke organizacije u RS koje su svojevremeno bile najbliže tim profilima već godinama nemaju dovoljan potencijal da im pripadne ova uloga, jer su socijalisti, recimo, na ivici cenzusa, a radikali samostalno više i ne mogu da ga pređu – smatra Nešković.
Osim SP i SRS, bilo je još opcija u RS koje su, bar djelimično, pokušavale da „zaigraju“ na tom dijelu terena. U prvoj deceniji postojanja Srpske demokratske stranke, dakle u ratnom i ranom postdejtonskom periodu, sigurno je bilo niz osoba iskreno alergičnih na „udbaške“ i „crvene“ elemente u vlastitim redovima. Među onima koji su bili skloni da zastranjivanja SDS-a u periodu oružanog sukoba u BiH – od korupcije do brutalnosti – pripišu upravo dominaciji takvih kadrova, vrijedi izdvojiti pokojnog Miru Mlađenovića. Istina, on nikada nije zauzimao visoko mjesto u stranačkoj hijerarhiji ili izvršnoj vlasti, ali jeste bio specifičan kao najelokventniji zagovornik desnog zaokreta u partijskoj politici.
Lišene ideoloških obilježja, ključne partije u RS sada su praktičnije i više zainteresovane za skupštinsku matematiku
Radomir Nešković
Takođe, dio mlađih ljudi koji danas imaju nedvosmisleno desne i nacionalne stavove vjerovatno bi bez oklijevanja potpisali većinu rezona još jedne ličnosti koja više nije među živima – Predraga Lazarevića, nekadašnjeg predsjednika Srpske stranke Krajine i Posavine. Nije na odmet pomenuti da je materijala za ovu vrstu političke priče, početkom novog milenijuma, bilo i u Demokratskom narodnom savezu. U 2018. godini, kada je DNS gotovo sinonim za interesno određenje prema društvenim tokovima, to djeluje gotovo nevjerovatno, ali je između 2000. i 2005. ova stranka, sa par poslanika u NSRS, bila doslovno jedina parlamentarna grupacija koja se izjašnjavala protiv svakog prenosa nadležnosti na nivo BiH, od vojnih do finansijskih.
Tokom posljednje „petoljetke“, simptomatično je da više nema „autohtonih“ pokušaja profilisanja krajnje desnice u RS i da iza rijetkih ambicija te vrste stoje ne baš uticajni pokreti iz Srbije. Ali, osim sporadičnih okupljanja i saopštenja u međuizbornim periodima, oni nikada nisu provjerili sopstveni rejting pred biračima. Mada nije isključena mogućnost da je ova vrsta aktivizma privukla i određeni broj idealista, te organizacije nisu postigle ništa više od jednokratnog ulaska u vidno polje ograničenog procenta detaljnije informisanih građana. Na kraju se sve svelo na to da su više zapamćeni po kompromitovanim pojedincima, kao u slučaju SNP-a 1389 i Gorana Suvare, ili okarakterisani kao produžene ruke i Dodikove i Vučićeve vlasti, što se nerijetko može čuti o „Zavetnicima“, u zavisnosti od toga s koje strane Drine dolaze takve ocjene.
Tu dolazimo do čestog zaključka o razlozima nepostojanja krajnje desnice među parlamentarnim partijama u RS – nema ih jer je predsjednik Srpske i lider SNSD-a Milorad Dodik potpuno zauzeo ovaj dio političkog spektra. Ovakav ugao posmatranja naročito preferiraju posmatrači političkih procesa u RS i BiH koji sebe smatraju autentičnim ljevičarima.
Ne osvrćući se na primjedbe da je lično sklon „jahanju na autošovinističkom talasu“, kulturolog Srđan Šušnica je uvjeren da od drugog dolaska na vlast, 2006. godine, Dodik i SNSD u kontinuitetu vode politiku „jahanja na nacionalističkom talasu“. Ali, u biografiji Milorada Dodika on ipak prepoznaje prelomni momenat.
– Ključna je 2014. kada se sa verbalnog etnofašizma prelazi na konkretne secesionističke poteze. To je ona godina kada se dešava okupacija Krima i dijela Ukrajine. Tada je Dodik shvatio da Rusija i te kako može da bude relevantna zaleđina za njegove namjere – rekao je Šušnica.
Kod sličnomislećeg Srđana Puhala situacija nije tako jednodimenzionalna. Iako smatra da „pored živog Dodika, nijedan desničarski pokret u RS nema šanse da zaživi i uspije“, on iz te okolnosti ne izvodi zaključak da je predsjednik Srpske „svjesno desno“. Skloniji je ubjeđenju da Dodik „nije ni desničar, ni ljevičar, već samo glumac i loša kopija Karadžića“. Iza ovog kontradiktornog osvrta na prošlost i sadašnjost slijedi neočekivana projekcija budućnosti.
– Kada se pojavi ekstremna desnica u RS kao marginalna društvena grupa, sa do tri odsto podrške na izborima, znaćemo da je naše društvo na putu ozdravljenja, a do tada marširamo Dodikovim stazama desnog populizma – smatra Puhalo.
Na istim tim stazama, u stranačkoj ponudi u RS, danas gotovo da nema nikog ko bi, bar deklarativno, sebe pozicionirao lijevo od vladajućeg bloka. Takve zamisli su gotovo zamrle poslije pokušaja kratkog daha, sa Komunističkom partijom u Banjaluci, odnosno Radničko-komunističkom partijom u Bijeljini. Slično kao i na desnici – mada se na oba pola ježe od komparacija – „čuvari vatre“ su nevladine organizacije, od „Oštre nule“ Dražane Lepir, do BASOC-a (Banjalučki socijalni centar), čiji je najeksponiraniji akter Dražen Crnomat.
Slično kao na desnici, mada se na oba pola ježe od komparacija, i na krajnjoj ljevici u RS „čuvari vatre“ su nevladine organizacije
Dok ne dočekaju svojih pet minuta u NSRS, žestoke momke i djevojke sa krajnje desnice ili radikalne ljevice može da utješi spoznaja da nisu mimo globalnih tokova, pošto su, na pimjer, Marin Le Pen i Žan Lik Melanšon u Francuskoj u zbiru imali čak 40,9 procenata, a AfD i „Die Linke“ u Njemačkoj 21,8 odsto glasova na posljednjim izborima.
Za zahtjevnije među ovdašnjim „hardcore“ desničarima i ljevičarima, one kojima nije dovoljna samo puka statistika, tu su i efektne dosjetke znamenitih figura svjetske javne scene. Poput one čiji je autor Tarik Ali, pisac i mislilac porijeklom iz Iraka, koji već pola vijeka živi na Zapadu, a 1968. je kao lider studentskog protesta u Londonu bio glavna inspiracija za pjesmu „Street Fighting Man“ čuvenih „The Rolling Stones“.
– Od establišmenta u Evropi i SAD stalno slušamo upozorenja o opasnosti od ekstremista sa ljevice i desnice. Međutim, od Drugog svjetskog rata do danas, skoro sve ratove u svijetu pokrenule su zapadne vlade centra, tako da ne znam ko je tu ekstreman – ljevica i desnica ili takozvani centar – zapitao se Tarik Ali.
Saša Bižić
Besplatnu Android aplikaciju portala SrpskaCafe preuzmite ovdje.