Vuk Bačanović: U čemu je kralj Aleksandar bio u pravu?

Kralj Aleksandar I Karađorđević je ne samo jedna od najkontroverznijih, već definitivno, nepravedno najzapostavljenijih ličnosti srpske i opštejugoslovenske istorije.

Od većine tipičnih srpskih nacionalista omrznut jer je “ugasio” Srbiju i uveo nas u besmislenu Jugoslaviju, od hrvatskih i bošnjačkih jer je bio eksponent “velikosrpske hegemonije”, a u SFRJ sve to plus odvratno lice režima svrgnutog NOB-om i revolucijom. Jasno je da su diktature generalno problematični politički fenomeni i, iz perspektive modernih demokratskih stremljenja, čak i u demokratsko-despotskim režimima poput Mađarske, Poljske, pa i Srbije, moralno i na svaki drugi način neodbranjivi.

Glavni kritičari kralja Aleksandra će reći da je upravo vrijeme pokazalo da je recept jednostavnog rješenja za komplikovanu državu i društvo potpuno promašen. I u to ime se zaista mogu izreći brojni argumenti, ali i oni kontra. Italija je takođe zemlja ogromnih razlika, etničkih i jezičkih. Pod diktaturom, između ostalog, fašističkom, je provela skoro 30 godina i nije se i pored brojnih separatizama raspala u krvi. Skoriji primjer je složena Španija, koja je uspješno prevazišla katalonsku krizu. Da ne govorimo o Velikoj Britaniji ili Belgiji, koje se i pored svih “balkanskih” problema koje imaju, do sada nisu raspale. Dakako da će se zatim posegnuti sa argumentom novca i specifičnog istorijskog nasljeđa. To jest da bogatije komplikovane države a u kojima žive ljudi sličnih kultura i religija, sebi mogu priuštiti svoj opstanak. Za razliku od siromašnih u kojima uobičajena svađa oko toga ko više doprinosi uzrokuje raspade, kao i mentalitet krajišnika različitih carstava. U tome ima dosta istine. Ali teško da ona, dugoročno, ne ide Aleksandru projektu u prilog.

Jer danas živimo u alternativnom scenariju od njegovog političkog cilja. A to nije mogla biti velikosrpska hegemonija, jer su Srbi u Jugoslaviji činili oko 35 odsto sveukupnog stanovništva i dugoročno bi svaka vlada centralizovane Jugoslavije mogla biti sastavljena tako da svako može sačuvati svoje interese. To isto tako, načelno, nije gašenje Srbije, već njezino svojevrsno apdejtovanje (sve ono na šta upozorava Milo Lompar je posljedica neuspjeha, a ne uspjeha jugoslovenstva), dok se komunistički argument može sagledavati samo iz perspektive vlastitog iskustva sa diktaturama. To jest, teško da je na bilo koji način validan, u kontekstu istorijskog iskustva.

Ali ono što danas imamo je, s druge strane, demantovalo sve Aleksandrove kritičare, ma kako da su bili u pravu obrušavajući se na njegove metode, poput suspendovanja parlamentarizma, ili konfiniranja političkih neprijatelja. A to što imamo su vrlo male i besperspektivne kneževine koje je pregazilo previše istorije, koje se onda dodatno usitnjavaju, kao što vidimo na primjeru BiH, koja upravo proživljava još jedan ciklus izbora na kojima je glavna tema pitanje daljnjeg raspadanja i usitnjavanja. Ili, pak, lažne priče o potrebi kreiranja građanske države, koja je, opet samo jedan od relikta nekadašnjeg opravdavanja raspada, koji bi sada da bude ono za šta nema kapaciteta – faktor ujedinjenja.

I u tome se kritika Aleksandrovih ciljeva svodi na kritiku metoda koji su postojali i drugdje, često u daleko brutalnijem obliku, ali su imale tu sreću da uspiju i ne nađu se na meti potpuno vankontekstualnih osuda. Svako komadanje se, u tom smislu, može opravdati kao teža za boljim funkcionisanjem. Ali koja je cijena tog funkcionisanja? Dovoljno je svaki dan konzumirati količinu otrova, mržnje i kopanja po ranama koje smo međusobno zadali radi teorije o funkcionalnosti razdvajanja, da nam odgovor bude jasan. Zapravo, robovi smo jednog užasnog samoispunjujućeg proročanstva. Malo ljudi shvata da su i kralj Aleksandar i predsjednik HSS-a Stjepan Radić na kraju jako dobro shvatili kako ta zlokobna bajalica funkcioniše. Nažalost i jedan i drugi su podlegli od ruku onih koji su je mantrali i onda i sada. U tom smislu Aleksandar I nije samo istorijski simbol za ono što smo mogli biti, pa nismo, jer istorija teško da je samo zbir izgubljenih prilika. Ako išta, inspiracija je za opiranje niskosti u razmišljanju i odsustvu svake ozbiljne pomisli da može i mora drugačije. Koji su nam postali norma i faktor obistinjavanja samoispunjujućeg proročanstva.

Vuk Bačanović

Stavovi izneseni u kolumnama objavljenim na portalu SrpskaCafe.com pripadaju autorima i ne odražavaju nužno stav redakcije.

Besplatnu Android aplikaciju portala SrpskaCafe preuzmite ovdje.