Raja suštinski znači stoka. Od turskog “raya, reaya”, što doslovno označava one koji su u “stadu”, oni koji su nasuprot beraji, odnosno vojno-feudanoj klasi osmanskog carstva. “Stoka” može značiti svašta. U hrišćanskoj interpretaciji, “stado”, odnosno “ovce” su sinonim za crkvu. Simbolika vadara kao pastira i naroda kao ovaca, ili neke druge vrste papkara seže duboko u prošlost. U judeohrišćanskoj terminoogiji, čak je i Bog, “pastir” zemaljskog stada. U Osmanskom carstvu, termin “raja” mijenja značenje. Nekada su to svi podanici, a nekada samo hrišćani, odnosno Jevreji, zavisno već od konteksta i podneblja.
U modernom bosanskom i ex-jugoslovenskom, a posebno sarajevskom shvatanju, “raja” je grupa prijatelja, društvo iz kraja, ili jednostavno “ljudstvo”, narod, naspram vladajućima. Često se koristi i kao sinonim za dobrodušnog, prostodušnog, nepokvarenog, duhovitog, pa i druželjubivog čovjeka. Pa ipak, reklo bi se da stvari ne stoje tako blistavo i sjajno, budući da se, vrlo često, gotovo redovno desi, da druželjubivost prerasta u ovisnost o mejnstrimu, strah da se pređu bilo kakve crte okvirnih i zadatih koordinata razmišljanja, da se ne istupa sa bilo čime što bi moglo narušiti status opšteprihvaćenog stava koji nekoga čini “rajom”, odnosno “čovjekom”, društveno prihvatljivom osobom.
A taj stav ponajviše nije nikakva refleksija dobrote, društvenosti ili druželjubivosti. Daleko je više posljedica gubljenja indivudaliteta u ime onoga što se servira od “beraje”. Onoga što je opšte mjesto, bez obzira na osnovu koje se “opštosti” ono formiralo. Neko će pravilno primijetiti da je svjetina svjetina bilo gdje na svijetu i da je bosanska i sarajevska svjetina samo rob “opštih mjesta”, kao i bilo koja svjetina na svijetu.
I zaista, često će se samo ona prozvati mrziteljicom velikana i talentovanih, onih koji joj ne podilaze, koji otvoreno kažu nešto što nije dozvoljeno reći, odnosno onih koji ne podilaze gluposti trenutnog mejnstrima kojeg je prihvatila. A nije tako. Slavne mrze, ogovaraju, ismijavaju i protjeruju svugdje. Pa ipak, postoji jedna specifičnost bosanske, odnosno sarajevske “raje”, koja njenu mržnju, prezir, niskost i zaglupljenost, a posebno sadizam u obračunu sa različitima, razlikuje od drugih zlobnih rulja i svjetina.
A to je što se glupost i uskost mejnstrima često preljeva ka vrhu, ka društvenoj eliti. Ne samo da se preljeva, nego je preplavljuje i oblikuje njene stavove. Ivo Andrić nije bio ništa manje prezren od beogradske, nego od sarajevske čaršije. Pa ipak, ova druga od njega i drugih koji su iskakali iz njenih maloumnih poimanja srpskog nacionalnog identiteta nije napravila nacionalne neprijatelje, uprkos tome što ga je potajno prozivala lukavim latinom, fratarskim kopiletom i jezuitom. Nije, jer o tome nije dala svoj konačan sud. I nije ga mogla dati. I takva zloba je umrla. S druge strane, opšte mjesto prezira prema drugačijem od “raje”, u Sarajevu postaje dio nacionalnog mita. Oni koji su, iz bilo kojeg razloga, rekli ne mejnstrimu i onome što bi trebalo da definiše dobrog čovjeka, raju su postali izdajnički karakteri novonacionalne mitologije. Andrić, Selimović, pa i utemeljitelj Nadrealista, Nele Karajlić tako postaju svojevrsni disidenti, ne kao disidenti koji bježe od drugačijeg, dominantnog, političkog mišljenja, od nekog političkog sistema, ili jasno precizirane ideologije. Oni su disidenti sveopšte gluposti. Oni su disidenti tzv. “duha raje”, koji je sve različito od onoga za šta se predstavlja.
I nije to opet, neka svjetska specifičnost. Radi se jednostavno o duhu male sredine. Provincije koja svoju uskost i umišljenost u širini želi predstaviti kao ugaoni kamen kosmopolitizma. Može se pisati stotine pamfleta o tome, kako je “duh Bosne”, odnosno duh tobožnje otvorenosti, “duh raje” nešto što može inspirsati Evropu, štoviše spasiti Evropu. On je, unatoč lijepom pakovanju, duh grozne zatvorenosti, zakatančenosti uma, sveopšte histeričnosti i katilstva u čišćenju nepoćudnih, kada se za to steknu uslovi, čak i kada jedan mejnstrim zamjeni drugi, a ostane previše onih koji se na vrijeme nisu preorjentisali ka novoj gluposti. Kada sam u avgustu posjetio rodni grad da uzmem neke zimske stvari po prvi put sam ga emotivno sagledao sa strane. Bilo je rano jutro kada sam hodao ulicama ispražnjenima od sadržaja koji sam umišljao da su ga ikada imale. „Ozimandijas ja sam, svi klanjaju se meni. Gledajte dela moja i strepite pred njima!“ To ostalo je samo, a gde kip beše slavan sad ruševine leže sve smrskane na tlima; oko njih na sve strane pust pesak leži ravan.“ Par kulisa i ništa više.
Vuk Bačanović
Vuk Bačanović je sarajevski istoričar, dugogodišnji novinar i urednik. Protjeran od sarajevske javnosti zbog drugačijeg mišljenja.
Besplatnu Android aplikaciju portala SrpskaCafe preuzmite ovdje.
5 0 komentara
Pratio sam halabuku koja se digla na fejzbuku povodom statusa autora protiv Sarajeva itd. i pročitam nekoliko njegovih tekstova da vidim šta je to tako heretički, nadajući se da će biti interesantno, lucidno. I ne bi mi fakat jasno šta je to posebno u ovim tekstovima?! Mislio sam da je u pitanju kreativniji, talentovaniji, maštovitiji čovjek, a svaki tekst je toliko suhoparan sa istim frazama koje podjsećaju na one stare profesore koje dovedu u emisiju iza ponoći da ubace neku latinsku ili da iz istorije izvuku neki primjer. I jedna korekcija. Nele nije “utemeljitelj” Nadrealista, pa jeboga ga ti nije Fahro da utemeljuje nešto.
e pa vidiš, draga minka, vuku i nije cilj da nekoga zabavi. njegova misao je začuđujuće omeđena i nataložena za čovjeka njegovih godina. njegov diskurs nije litralan da bi mu kakvi bljesci verbalnih improvizacija biili u prvom planu. on je usredsređen na ono što se oko nas zbilja biva, a što je zastrto sa bezbroj sve providnijih “kulisa”.
jos jedno blebetanje u nizu na temu sarajeva, grada vjecne inspiracje ovog kvazi novinara i kvazi mislioca, koji ode iz ovog grada ali eto igrom sudbine to sarajevo mu i dalje kruh daje, jer da nema tog grada o cemu bi ovaj napaceni novinar pisao?! nisu njegovi tekstovi odraz bilo cega drugog do vlastitih kompleksa, jer kako bi drugacije covjek tumacio da se “protjerani” vuk poredi sa velikanima poput mese, andrica, neleta i drugih. nije ovo nikakva kolumna o neletu ili andricu, ovo je narcisoidni tekst i jos jedno od pojasnjenja u nizu na temu “zasto je vuk morao otici” uzgred se dizuci na isti nivo sa neletom i drugima. kakvo god misljenje, neki krajnje pozitivno a neki pak krajnje negativno, imali o neletu iza njeg su ostala konkretna djela koja ga svrstavaju u velikane i sarajeva i beograda. sta to ostade iza vuka? tek par tekstova punih jadikovanja na temu vlastitog egzodusa iz sarajeva zbog “drugacije misli”?! kad nece neko drugi onda ce sam sebe, pa podize se vuk na nivo velikana, selijevim stihovima porucuje sarajevu da strepi od njegovih djela. i na kraju da dodam da vuk ne ode iz sarajeva jer je protjeran zbog drugacije misli vec ode iz straha od krivicnog procesuiranja zbog kradje tehnicke opreme iz redakcije novi.ba za koju je radio i koja oprema mu je bila povjerena. pa vuce trebao si ljude prije upozoriti da strahuju od tvojih djela, mozda ti ne bi povjerili vrijednu opremu a ti ne bi morao bjezati iz straha od pravosudnih organa.
Vuce moram konstatovat da su tvoje teze o raji iskljucivo tvoj subjektivni dojam i da veze nemaju sa razmisljanjem Srba i Hrvata koji zive u Sarajevu.
U mom drustvu su i Anita i Olja i Muris i Srle, a sam sam iz tzv mjesanog braka iako mi to zvuci odvratno, otac bio u Armiji BiH, i nikad niko ni u snu nije podrzavao politiku razdvajanja naroda sto je bio prvi cilj srpske politike 90-ih. Svi su ocekivali lijep zivot, provod, gitara a desilo nam se da su se oko Sarajeva ukopavali mjesecima prije, dovlacili haubice i tenkove i zapoceli sa opsadom i terorisanjem devedest druge.
Postavljas pitanje sta je sa Srbima u Sarajevu. E pa svaki slucaj je za sebe. Imam komsije koje su izasle dva mjeseca prije opsade i preselile u Kotor Varos. Zasto? Kako? Samo su oni znali. Nas nisu upozorili da ce se desit rat. Imas more ljudi koji su htjeli razdvajanje od drugih naroda. Ali prica da su protjerivani e to mozes okacit macku o rep. Vecina ih je zivi danas u onom sto oni nazivaju Srpsko Sarajevo. Pa eto i to ti je dokaz sto bi neko nazivao mjesto po jednom narodu??
ne serende 🙂