Kakva je sudbina dijamantskog prstena koji je je Josip Broz Tito nosio od 1938. do svoje smrti, za koji se tvrdilo da je ukraden i prodat na crnom tržištu?
Nakon Titove sahrane, 21. maja 1980. specijalna komisija je načinila zapisnik u kome je popisala sadržaj njegovih ličnih torbi, tašni i nesesera. U njima su nađeni razni lični predmeti, ali i brojne dragocjenosti, počevši od zlatnih poluga, zlatnih kovanica, pištolja, satova, dinarskog i deviznog novca.
Svi detalji vezani za život predsjednika SFRJ, Josipa Broza Tita, odavno su predmet intenzivne pažnje domaće i regionalne javnosti, u koju računamo države nastale iz SFRJ. Među stvarima koje su bile predmet posebnog interesovanja bio je i Titov prsten.
Zagrebački magazin “Nacional” objavio je 20. januara 2004, u broju 427, tekst pod naslovom “Titov prsten na ruci zagrebačkog biznismena”. U tekstu se tvrdi da Tito nije pokopan sa prstenom koji je nosio na ruci od 1938, suprotno vjerovanju najbliže rodbine i suprotno sopstvenoj želji.
Prsten, čiji je samo dijamant procijenjen navodno na 250.000 dolara, bez uzimanja u obzir da je pripadao izuzetnoj istorijskoj ličnosti, nalazio se u Hrvatskoj, u vlasništvu “hrvatskog kolekcionara i velikog poklonika lika i djela Josipa Broza Tita, koji je želio da ostane anoniman”.
Nedjeljnik objašnjava da je taj biznismen kupio prsten u Beogradu na crnom tržištu 1998, plativši ga 55.000 njemačkih maraka i pridodavši toj cijeni još i dzip Grand Cherokee.
Prodavac je tražio da se prstenu, koji je imao dijamant od 5,35 karata promijeni oblik, kako ne bi mogao da bude identifikovan, pa je kupac to i učinio u Amsterdamu. Tamo ga je preoblikovao od originalnog četvrtastog u okrugao oblik i dodao dva crvena draga kamena sa strane i niz bijelih brilijanata po ivici. Time je poznati Titov prsten, nakon više od pedeset godina, dobio novi oblik.
Sadašnji vlasnik Titovog prstena kupio je navodno i Titov radni sto, fotelju, tepih, revolver s posvetom predsjednika Kenedija i zlatni sat “roleks” s posvetom Moamera Al Gadafija. Zagrebački nedjeljnik je tvrdio da su predmete iz Titove zaostavštine prodavala djeca i unuci generala iz Titovog obezbjeđenja, pritisnuti nemaštinom sredinom 90-ih.
Zagrebačka teorija
Titova najbliža rodbina, sin Mišo Broz i unuka Saša Broz, potvrdili su Nacionalu da je Tito, prema vlastitoj želji, sahranjen sa tim prstenom na ruci. List je naveo i razne spekulacije: spominjalo se da je Tito u bolnici u Ljubljani i u trenutku smrti imao taj prsten na ruci, ali ga u trenutku pokopa više nije imao, zbog čega je odmah po sahrani Nikola Ljubičić, jedan od Titu najbližih generala, postavio pitanje šta se dogodilo s prstenom. Prema trećoj pretpostavci, pošto je Titova grobnica bila isprva improvizovana i tek nakon samog pokopa postavljen je pravi, teški, masivni mramor, sumnja se da je tada neko skinuo Titu prsten s ruke.
Nacional je tvrdio da su desetak godina poslije Titove smrti “nakon što su ostarjeli generali i Titovi najbliži suradnici počeli umirati od starosti, otkriveno je da je skupina beogradskih generala iz Titova osiguranja podijelila među sobom najvrijedniju Titovu ostavštinu, od prstena s ruke, preko namještaja do niza vrijednih darova koje je Tito dobivao za života”. Tada su “generalska djeca i unuci odlučili na crnom tržištu prodati Titove relikvije”, pa je tako najvredniji eksponat, Titov prsten, završio u Hrvatskoj.
Titov grob
Porijeklo prstena Tito je otkrio Miši i njegovoj supruzi. Iako Mišo Broz nije znao precizno da kaže koje je godine Tito kupio prsten, informacije iz moskovskih arhiva govore da se radi o kraju 1938. U to vrijeme Tito je prevodio brojne knjige ruskih komunističkih lidera na hrvatski, srpski i slovenački, među kojima je bila i Staljinova “biblija”, “Istorija Svesavezne komunističke partije (boljševika)”. Tito je knjige prevodio i na njemački.
Budući da ga je bilo strah da nosi sa sobom ušteđevinu te se bojao da bi na povratku u Jugoslaviju mogao biti opljačkan, Tito je odlučio da novac zamijeni za nešto vrijedno te je, prema podacima iz moskovskih arhiva, u zlatari u Ulici Kuznjecki most u Moskvi kupio prsten.
Mišo Broz je potvrdio navode iz moskovskih arhiva, samo nije znao adresu zlatare u kojoj je prsten kupljen. Iako se radi o skupocjenom prstenu, Mišo Broz je, kako je pisao Nacional, rekao da se u to vrijeme u Rusiji tako vredan prsten mogao kupiti povoljno.
Upozorenje nepoznatog
Tu se uzbudljiva priča o prstenu ne završava. Nakon povratka u Jugoslaviju, odnosno u Zagreb, prema riječima Miše i Saše Broz, dolazi do intrigantnog događaja koji prstenu daje još veću vrijednost i tajnovitost. Pred sam početak Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji Tito je jednog dana išao na tajni sastanak. Putem ga je zaustavio nepoznati muškarac koji mu je rekao da ga poznaje. Tito nikada, čak ni godinama nakon tog slučajnog susreta, nije saznao o kojem se čoveku radi. Ali ta mu je osoba rekla da su se jednom prilikom upoznali na nekom sastanku i da ga je zapamtio po tom izuzetno vrijednom prstenu na ruci. Ujedno mu je rekao da ne ide na dogovoreni tajni sastanak jer mu se tamo sprema zasjeda i ubistvo.
Tito ga je poslušao i u znak zahvalnosti darovao mu prsten. Nešto kasnije Tito je saznao da je informacija o zasedi bila tačna te je zaključio kako mu je taj prsten na neki način spasio život. Zato je odmah po završetku Drugog svetskog rata navodno napravio isti takav prsten koji do smrti nije skidao s lijeve ruke.
Mišo i Saša Broz su uvjereni da je Tito pokopan s tim prstenom i ne vjeruju da bi neko mogao da ga uzme. Novinar Nacionala, međutim, tvrdi da su mahinacije “bile mogućne” i da “nije sigurno da je Tito pokopan s prstenom”, kao i da je sigurno da je neko naknadno mogao da mu ga skine s ruke.
Kao dokaz za to Nacional uzima sjećanja Dragomira Gavrilovića, koji je radio na vili u Užičkoj 15, Vili “Mir” i pripremao Titovu grobnicu.
Gavrilović je, naime, počevši od 1969. godine izgradio većinu Titovih rezidencija u SFRJ, oko 60 rezidencija i skloništa, a među njima i dvije najpoznatije beogradske, onu u Užičkoj 15 i vilu “Mir”. Kada je objavljena Titova smrt, Gavrilović je samoinicijativno napravio nacrt, angažovao radnike i za svega sedamdesetak sati napravili su grobnicu. Gavrilović je opisao kako je Tito sahranjen i rekao da zbog kratkog vremena od Titove smrti do njegove sahrane, grobnica nije mogla da bude napravljena onako kako je zamišljeno.
Druga sahrana maršala Tita
Dio Titove sahrane, koji nisu mogli da vide oni koji su joj prisustvovali ili je pratili u televizijskom prenosu, opisao je general i narodni heroj Petar Brajović, u intervjuu koji je dao za Borbu 1989. godine. Ovaj heroj iz borbi za oslobođenje Kosova i Metohije ispričao mi je da je prava Titova sahrana izgledala drugačije od one koja se videla na televiziji. Tito je, naime, “dva puta” sahranjivan – jednom za potrebe TV auditorijuma i stotine državnika koji su bili na tribinama ispred Kuće cvijeća, a drugi put noću, kada su se svi razišli.
Pošto je godinu i po dana ranije, sa groblja u Švajcarskoj ukraden kovčeg sa telom Čarlija Čaplina, jugoslovensko rukovodstvo tražilo je da se za Titov grob nađe najteža nadgrobna ploča koja je tada bila dostupna. Tako je nađena ploča od devet tona koja je mogla da se postavi samo pomoću dizalice, što je prijetilo da se pretvori u dugotrajan i neizvijestan čin, nimalo efektan za TV kamere.
Odlučeno je zato da se umjesto prave nadgrobne ploče postavi znatno lakša mermerna maska, a kada se kamere isključe, “maska” će biti uklonjena, a teška nadgrobna ploča biće postavljena pomoću dizalice, pa makar to trajalo satima.
General Brajović je ispričao da je sanduk s maršalovim telom izvađen iz grobnice, obložen bakarnom maskom i ponovno spušten. Preko sanduka je stavljena betonska ploča pa na nju navučena ona mermerna, teška devet tona. Mada je dodatna sahrana trajala gotovo sedam sati, sve se odvijalo u tišini, mnogi od prisutnih Titovih saradnika bili su nemi od žalosti, a admiral Kostić nikako nije uspevao da zadrži suze.
Sahrana Josipa Broza Tita
Naknadna, ponovljena sahrana, odvijala pred visokim svedocima iz JNA i DB-a: admiralom Zoranom Kostićem, zamjenikom ministra unutrašnjih poslova Franje Herljevića, Draškom Jurišićem, drugovima iz CK Dragoljubom Stavrevim i generalom Ivanom Dolničarom, generalima Brunom Vuletićem i Dragutinom Baracem, pukovnikom Nikodinom Jovanovićem, ličnim Titovim pratiocem Lukom Perišićem i glavnim operativnim inženjerom Dragomirom Gavrilovićem.
Ovi navodi generala Brajovića poslužili su za brojne spekulacije u tadašnjoj atmosferi “glasnosti” koja je postojala u Jugoslaviji, od toga šta je sve sahranjeno s Titom, pa do toga ko je uopšte sahranjen u Kući cvijeća i da li je to bio Tito?
Tadašnji sekretar za narodnu odbranu, general Veljko Kadijević, zbog toga je 1989. pozvao sve koji su neposredno i direktno bili uključeni u Titovu sahranu da daju izjave pod zakletvom. Uzak krug ljudi, koji je znao sve detalje Titove sahrane, dao je odvojene izjave.
Pod zakletvom, iskaze su dali generali Dragoljub Stavrov, Branko Vuletić, Dragutin Barac, admiral Zvonko Kostić, Titov lični ordonans Luka Perišić, tada zamjenik ministra inostranih poslova, Draško Jurišić, pukovnik Đurđević i operativna grupa od 18 ljudi koja je sahranila Tita. Što se tiče detalja sahrane, svi iskazi su bili isti. Priča o prstenu se tada aktuelizovala, jer se i tada pričalo da je neko mogao da uzme Titov prsten.
I zagrebački Nacional na osnovu ovoga zaključuje da je bilo dovoljno “prostora i vremena da se u tim trenucima skine prsten s Titove ruke, ako je on u tom trenutku uopšte bio na njegovoj ruci”.
Dva prstena?
Za bezbjednost Titovog sefa dok je ležao u Ljubljani bili su zaduženi Zvonko Kostić, prvi čovjek specijalne jedinice Gardijske brigade i pukovnik Đurđević. Jedino su oni imali pristup sefu i prstenu dok ovaj nije bio na Brozovoj ruci, pošto mu je bio skinut prije operacije. U njihove odluke niko nije smio da se miješa jer su bili podređeni direktno Titu, a on je tada bio u komi. Ako je neko i mogao da eventualno uradi plagijat prstena jedino su to teorijski mogla njih dvojica.
Kostić je poslije sahrane tvrdio da je on lično u prisustvu Luke Perišića i Titovog lekara Stankovića stavio pokojnom predsjedniku prsten na ruku, svjedoči Gavrilović, ističući svoje lično mišljenje da je sama ideja da je neko ukrao Titov prsten ili eventualno napravio njegovu kopiju u to vrijeme bila gotovo nevjerovatna.
Tito je, tvrdi Gavrilović, krajem decembra 1979. otišao iz Karađorđeva sa prstenom na ruci u Brdo kod Kranja, a odatle u ljubljanski Klinički centar, gdje je početkom januara 1980. prvi put operisan.
– Kostić je pričao da su ljekari neposredno prije zatvaranja kovčega tvrdili da je Tito tada imao prsten na ruci – priča Gavrilović.
Živih svjedoka koji su za vreme Titove bolesti čuvali u bolnici sef sa povjerljivim državnim dokumentima i dijamantskim prstenom danas nema.
Zvonko Kostić, glavni ađutant, je umro, a pukovnik Đurđević, drugi čovjek po ingerencijama zadužen za bezbjednost sefa, nekoliko godina pošto je Kadijević postavio pitanje prstena, pod čudnim okolnostima izvršio je samoubistvo 1992. godine.
Uloga Surčinskog klana
Tri godine kasnije, u februaru 2007, Slobodna Dalmacija donijela je više detalja ove senzacionalne priče. “Mladi biznismen” iz Nacionalove storije o Titovom prstenu je izvjesni hrvatski narko-bos koji je bio u vezi sa pripadnicima “surčinskog klana”.
Slobodna Dalmacija je zaključila da Titov prsten “upućuje na spone surčinskih kriminalaca s nekadašnjim generalima JNA” i tvrdi da su neki generali bivše armije zajedno s kriminalcima “pelješili Titove vile i rezidencijalne objekte”.
Titov unuk, Joška Broz, međutim, tvrdio je da je riječ o najobičnijim lažima.
– Sve su to laži i svi ti predmeti su najobičniji falsifikati – pričao je Joška Broz, kategorički odbacujući svaku pomisao da je ruka bilo kog mafijaša okićena dijamantskim prstenom njegovog dede.
Joška Broz je tvrdio da može da garantuje da je njegov deda sahranjen s tim prstenom. On priznaje da je čuo za tu priču da se neko hvališe da na ruci ima unikatni “trofej” skinut s Titove ruke tokom njegove sahrane, ali ističe da je to “još jedna prazna mafijaška priča”:
– Znate šta, muka mi je od toga. Ima ih na pretek koji se hvale da imaju Titovu lovačku pušku, sat, sablju i šta ti ja znam, a zapravo nemaju ništa. I znam da je moj deda sahranjen s tim prstenom, a mogli su da ga ukradu jedino ako su bili u stanju da podignu nadgrobnu ploču od devet tona! Ma, dajte, ko bi to one 1980. smio da se usudi da Titu skine prsten s ruke?! Tvrdim da je taj prsten klasični falsifikat – pričao je Joška Broz.
Zapisnik o Titovim stvarima
Od tada, pa sve do danas, mediji su prenosili, prepričavali, dopunjavali ili negirali ovu priču. Sada, međutim, možemo da bacimo više svjetlosti na sva ova nagađanja i gotovo sa izvijesnošću da potvrdimo da su Joška, Mišo i Saša Broz u pravu kada tvrde da je Tito sahranjen s prstenom koji je cijelog života nosio.
To potvrđuje dokument “Zapisnik komisije o sprovođenju rješenja Predsedništva SFRJ, br. D.T. – 11, od 14. maja 1980” pod oznakom “državna tajna”, koji je u posjedu porodice jednog od najviših državnih funkcionera SFRJ, a koji smo imali na uvidu.
To je dokument Komisije za pregled, popis i pohranjivanje dokumenata i pisanih materijala iz kasa, radnih stolova i prostorija u Užičkoj 15, Aneksu Muzeja 25. maj, Bilijarnici, Cvetnoj bašti, Belom dvoru, Starom muzeju, Muzeju 23. maj i prostoriji Grupe za memoarsku građu. Materijal ima 34 strane popisa predmeta i imovine koja je nađena u navedenim prostorijama.
Komisija u sastavu član SIV-a Vajo Skendzić, izvršni sekretar CK SKJ Milojko Drulović, pomoćnik saveznog sekretara za unutrašnje poslove Aleksandar Andonovski, general-pukovnik Dušan Pekić, kontra-admiral Zvonimir Kostić i pukovnik Luka Perišić, počela je 21. maja otvaranje prostorija u kojima je Tito radio i pregled navedenog inventara, ličnih torbi, tašni i nesesera koje je Tito koristio. U njima su nađeni različiti predmeti, ali i brojne dragocenosti, počevši od zlatnih poluga, zlatnih kovanica, običnih i zlatnih pištolja, dinarskog i deviznog novca.
Na osnovu ovog zapisnika može da se potvrdi da je Jovanka Broz bila u pravu kada je decenijama poslije Titove smrti tražila da joj se preda zajednička, njena i Titova ušteđevina, tvrdeći da je Tito imao i primao platu. Tadašnji jugoslovenski funkcioneri, valjda u namjeri da ga još više idealizuju, tvrdili su suprotno, da Tito nikada nije imao platu.
Iz zapisnika ove komisije jasno se vidi da je Tito imao i da je primao svoju platu. U stolu njegovog sekretara nađene su koverte u kojima su bile plate za mjesece dok je Tito bio u bolnici, februar, mart, april i maj, nadoknada za nosioce Partizanske spomenice 1941. i nosioca Ordena narodnog heroja.
Titova plata iznosila je 70.000 dinara, što je bilo oko 2.300 dolara. Dodatak za nosioca Partizanske spomenice bio je 6.380 dinara, a za Orden narodnog heroja još 1.490 dinara. Po svim osnovama, Tito je primao oko 3.000 dolara mjesečno u dinarima, po tadašnjem zvaničnom kursu Narodne banke.
40 ključeva i kesa sa zlatnicima
U spiskovima se nalaze brojni drugi zanimljivi predmeti. U akten tašni od krokodilske kože koju je posljednjih godina života Tito nosio na svim putovanjima, nalaze se brojne penkale i upaljači, ali i sasvim egzotični predmeti poput legitimacije za povlašćenu i besplatnu vožnju, kako se tada zvala, a za koju teško možemo da pretpostavimo zašto je Titu uopšte trebala, kada se nikada nije vozio javnim prevozom.
Kada smo već kod putovanja, tu je bio i dio beleške za obračun dnevnica za put u Havanu. Tu se nalazilo i 40 ključeva na različitim privescima za koje nije navedeno čemu su služili, a zanimljivo je zamisliti kako se sam vlasnik snalazio s njima, budući da ih je bilo toliko.
U ličnom ručnom neseseru od krokodilske kože braon boje, pored bilješki sa nekoliko zvaničnih sastanaka, nađeno je 960.200 dinara.
U sljedećoj tašni od krokodilske kože nalazio se pištolj 7.65 mm, model 70, koji je proizvodila Crvena zastava i koji je bio poklon SR Srbije sa posvetom za 25. maj 1977. Pištolj je bio napunjen šaržerom od osam metaka.
Izgleda da su tašne i neseseri od krokodilske kože bili namijenjeni za posebno vrijedne stvari i novac. U jednoj tašnici, takođe od krokodilske kože, nađeno je 300.000 dinara. Sve ovo komisija je prebrajala i vratila tamo gdje je bilo.
Torba sa inventarskim brojem 323 sadržavala je zlatnu tabakeru s brilijantima, osam muških i ženskih prstenova sa bijelim i žutim zlatom, četiri zlatna prstena s brilijantima od kojih jedan s petokrakom, dukat Kraljevine Jugoslavije iz 1932. sa likom kralja Aleksandra i kraljice Marije, zlatnik od 20 dinara iz 1925, a zatim čitava numizmatička kolekcija stranih zlatnih kovanica: šest austrougarskih dukata iz godina 1909-1915, tri zlatnika od 100 kruna s likom Franje Josipa, dva zlatnika od po 100 švajcarskih kruna sa likom kralja Alberta, četiri američka zlatnika sa Statuom pobjede od po 10 dolara iskovanih do 1890. i još različitih američkih zlatnika vrijednosti od 20 dolara.
Pored njih tu su bili još arapski, meksički, čehoslovački, francuski, britanski i njemački zlatnici. Zanimljivo je da je Tito imao i zlatnik s likom Ante Pavelića od 500 kuna, iskovan 1941. i albanskog kralja Zogua od 100 franaka iz 1927. godine. Zlatnici su se nalazili u kožnoj kesici braon boje, ukupno njih 39.
Zlatna kolekcija se nastavljala švajcarskim zlatnim satovima sa zlatnim narukvicama: Šafhauzen, Elektrik i Lonžin sa tri brilijantske brojke, zlatna ruska “Raketa” s likom Brežnjeva. U tašni broj 352 nađeno je 4.335 američkih dolara i 70.000 dinara.
U ormaru u Titovom radnom kabinetu, nađene su tri zlatne poluge, sa žigom Narodne banke Kraljevine Jugoslavije i ukupne težine nešto više od dva kilograma.
Neseser br. 372
Za nas je ovoga puta važan predmet “neseser – kofer braon boje” pod rednim brojem 372. U zapisniku je navedeno:
– Ovim neseserom rukovao je pukovnik Luka Perišić i, kako je naprijed navedeno, sadržaj je slikan za vrijeme liječenja druga predsjednika u Kliničkom centru i prikazan na fotografijama koje su označene brojevima od 1 do 13 i na fotografiji broj 18. Reč je o ukupno 30 predmeta, mahom za ličnu upotrebu, koje su bile u Kliničkom centru.
Među stvarima koje su se nalazile u tom neseseru, nalazio se i Titov prsten. Komisija je stavila napomenu:
– Na fotografiji broj 6. pod rednim brojem 4. vidi se prsten druga Predsjednika, koji se ne nalazi u sadržaju nesesera. Naime, po želji druga Predsjednika, prsten mu je poslije smrti stavljen na ruku. Kod stavljanja prstena na ruku bili su prisutni kontra-admiral Zvonimir Kostić, ađutant VKOS i pukovnik Luka Perišić. Postoji i pismena izjava drugarice Darjane Grbić da je drug Predsjednik izrazio tu želju.“
Kada je otvorena ova afera, javio se jedan od prisutnih kada je Titu stavljen prsten na prst, Luka Perišić.
– Lično sam video da mu je na ruci bio prsten i sat “roleks” koji su, kao i kod svakog pacijenta, uoči anestezije i operacije bili skinuti – rekao je Perišić i naglasio da su metalne ivice kovčega bile zavarene odmah u ljubljanskoj bolnici.
Perišićevu priču potvrdio je i inženjer Gavrilović.
– Titov sanduk stigao je zalemljen i nijednog trenutka nije otvaran, pa prsten u Beogradu nikako nije mogao da bude ukraden.
Dok se na jednoj strani razotkriva bar dio misterije, jer je sada jasno da je prsten stavljen na Titovu ruku prije sahrane, nova zagonetka se stvara uključivanjem nove ličnosti, Darjane Grbić, kao poverljive osobe koja prenosi posljednju Titovu volju.
Pojava sestara Grbić, Darijane i Radojke, kao Titovih maserki, donijela je brojne nesporazume u Titovoj okolini i brojne spletke koje su uticale na odnos Tita i njegove supruge Jovanke.
Kada je Jovanka 1977. odstranjena od Tita, najviše zbog stalnih sporova i svađa s njim u vezi sa statusom ove dvije sestre, Darijana Grbić je stekla Titovo veliko povjerenje, pa joj je on saopštio i takvu stvar, svoju želji da bude sahranjen s prstenom na ruci, koju nisu znali ni njegovi najbliži saradnici.
Novosti
Besplatnu Android aplikaciju portala SrpskaCafe preuzmite ovdje.